Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden meer dan honderdduizend Nederlandse Joden door het naziregime gedeporteerd naar concentratiekampen. Vaak werden hun bezittingen zoals kunstwerken, huisraad, woningen en landbezit al voor de deportatie afgenomen en verkocht. Bij terugkeer kwamen zij (of in veel meer gevallen hun overlevende familieleden en nabestaanden) erachter dat hun woning en/of ander bezit door de Duitse bezetter waren doorverkocht. In 2021 is er door negen gemeenten opdracht geven om de onteigening en verkoop van het Joods vastgoed te onderzoeken. Het onderzoeksrapport is op 10 februari gepubliceerd. Het rapport geeft duidelijkheid over wat er in Hollands Kroon is gebeurd.
Verkaufsbücher: verkochte Joodse gebouwen en percelen
De administratie van door de Duitse bezetter verkochte Joodse gebouwen en percelen wordt de ‘Verkaufsbücher’ genoemd. Dit zijn 18 boeken met handgeschreven pagina’s van namen, adressen, woonplaatsen en bedragen. In 2019 heeft het Nationaal Archief deze vastgoedboeken gedigitaliseerd. In de gemeente Hollands Kroon was niet bekend hoe er tijdens de Tweede Wereldoorlog werd omgegaan met het Joods vastgoed in onze gemeente. In 2021 heeft Hollands Kroon zich aangesloten bij het onderzoek uitgevoerd door de Radboud Universiteit.
Conclusie onderzoeksrapport: geen aanwijzingen voor onteigend vastgoed door gemeente
Het onderzoek heeft uitgewezen dat er geen aanwijzingen zijn dat de gemeente Hollands Kroon (alle gemeentelijke voorlopers hiervan) Joods onteigend vastgoed heeft aangekocht. Er zijn ook geen aanwijzingen dat de gemeente zich bemoeide met de onteigening en verkoop hiervan. Door voormalige burgemeesters of wethouders uit de gemeente is geen aankoop gedaan op persoonlijke titel.
Voor Hollands Kroons staat 1 transactie vermeld in de Verkaufsbücher. Het gaat om 7 bouwpercelen in Winkel. Deze waren in eigendom van Rudolf Jacobus Hamburger uit Alkmaar. Hij probeerde in 1942 naar Engeland te vluchten maar werd in Frankrijk opgepakt en kwam uiteindelijk terecht in concentratiekamp Buchenwald. Meneer Hamburger overleefde de oorlog en werd in 1945 herenigd met zijn gezin. In 1951 vond er rechtsherstel plaats van de percelen. Uit kadastrale gegevens blijkt dat de twee dochters van Hamburger beiden voor de helft eigenaar werden van de grond.
Belang van het onderzoek
Het college vindt het belangrijk dat er onderzoek gedaan is naar de onteigening van Joods vastgoed in onze gemeente en de regio, om meer bekendheid te geven aan dit onderwerp. Bij veel mensen is niet bekend hoe er met de huizen en het bezit van de Joodse inwoners werd omgegaan tijdens de Tweede Wereldoorlog. Na terugkeer uit een concentratiekamp duurde het vaak lang voordat er rechtsherstel had plaatsgevonden. In onze gemeente duurde het nog 6 jaar voordat de bouwpercelen terug in eigendom kwamen van de familie Hamburger.
Het ‘onderzoeksrapport Joodse burgers in Noord-Holland: onteigening en rechtsherstel‘ is voor iedereen te lezen.
Onderzoek in Noord-Holland Noord
Het Regionaal Archief Alkmaar heeft in opdracht van de gemeente Alkmaar in 2020 verkennend onderzoek gedaan naar de onteigening- en rechtsherstel van Joods vastgoed tijdens en na WOII. Het verkennende onderzoek gaf aanleiding om het onderwerp verder te onderzoeken, omdat in andere steden al duidelijk werd dat niet alle onteigeningen in deze boeken zijn geregistreerd. De Radboud Universiteit voerden in 2021 en 2022 in Gelderland, Overijssel en Noord-Holland tien soortgelijke onderzoeksprojecten uit voor de betrokken gemeenten. Zeven gemeenten uit het werkgebied van het Regionaal Archief Alkmaar hebben zich in 2021 bij dit onderzoek aangesloten, zo ook de gemeente Hollands Kroon. Inmiddels is het onderzoeksrapport opgeleverd aan de deelnemende zeven gemeenten (Bergen, Castricum, Dijk en Waard, Heiloo, Hollands Kroon, Schagen en Texel). Daarnaast zijn er voor de gemeente Alkmaar en gemeente Den Helder elk een onderzoeksrapport opgeleverd.
Bron: Gemeente Hollands Kroon
Foto via hollandskroon.nl
